Mevsim değişiyor, gün ışığından yararlanma saatleri ile birlikte hava sıcaklıkları artıyor. Vücudumuzun da bu değişikliğe uyum sağlaması gerekiyor. Ancak bunu yaparken dikkatli olup vücudumuzun ihtiyaçlarını göz önünde bulundurmalıyız. Memorial Ataşehir Hastanesi Endokrinoloji Bölümü’nden Prof. Dr. Erol Bolu, baharda sağlıklı ve zinde kalmak için önerilerde bulundu…
Mevsimlere bağlı çevresel değişiklikler, hormonlarımızda önemli değişimlere neden olur. Memelilerde büyüme, seksüel davranışlar, termogenez (vücut sıcaklık artışı), yağlanma, kilo kontrolü, kış uykusu ve tüy dökme; iç zaman saatimiz tarafından kontrol edilir. Bu tür durumlar yıllık ve tekrarlayan bir şekilde devam eder. İnsan vücudunun mevsimlere uyum sağlayan bir düzeni vardır. Bu mevsimsel değişim oldukça hassastır; Kuzey Kutbu’na yakın bölgelerde yaşayan topluluklarda doğum tarihleri ortalama dört gün farkla aynı dönemlerde olabilir.
Isı değişiklikleri kadar gün ışığındaki mevsimsel değişiklikler de önemlidir. Çünkü ışık; mevsimlere bağlı gıda türlerine ulaşılabilirliği etkilemektedir. Gün ışığının süresi uzadıkça gözümüzde bu ışığı algılayan hücreler; beynimizdeki pineal bezinden melatonin isimli hormonun salgılanmasını düzenler. Bu hormon, tiroit hormonlarının da etkisi ile yeni bir kontrol merkezi oluşturur. Bu mekanizmaların en önemli kontrol alanı da beynimizde hipotalamus denilen bölgesinde ve suprakiazmatik çekirdektedir. Gün ışığının süresindeki değişikliklere bu merkezler uyum sağlamak zorundadır. Bu uyum bozulursa, yeni bir düzen için zorluklar başlar. Mevsim geçişleri de böyle dönemlerdir. Çevresel değişkenlerden gelen bilgi, santral sinir sistemi, yani beyin tarafından algılanır ve hormonlar aracılığı ile üreme, beslenme, vücudumuzda yağ dokusunun kontrolü, kortizol ve tiroit metabolizması gibi işlevleri yönlendirir. Bu düzenlemede santral sinir sistemi; gün ışığı değişimlerinin yol göstermesiyle mevsimsel bir değişim gösterebilme ve uyum gösterme yeteneğine sahiptir. Bu merkeze ‘asıl saat’ diyebiliriz. Bu merkez, yıl içinde düzenli ve tekrarlayan bir şekilde gün ışığındaki değişiklikleri takip edip bu değişikliklere uyumlu endokrinolojik ve fizyolojik değişimlere neden olur. Ayrıca vücudumuzda karaciğer ve yağ dokusu gibi metabolik fonksiyonları olan birçok hücrede de o organa özgün yerel saatler vardır. Bunlar; birbirleri ve asıl saat ile etkileşip vücudumuzdaki metabolik fonksiyonları kontrol ederler. Yani hedef organlardaki değişiklikler ve uyum ile ilgili sorunlarda üst merkezleri hep haberdar ederler. Hepsi de büyük bir uyum içinde çalışır. Başka bir deyişle merkezler hem çevreden, hem birbirlerinden sürekli bilgi alışverişi yaparlar.
Gün uzunluğundaki değişiklikler ve gün ışığına maruz kalış süresindeki farklılıklar; hipofizden salınan tiroit uyaran hormon aracılığı ile üreme hormonları, prolaktin, iştah ile ilgili hormonlar, kortizol ve bağışıklık sistemi üzerinde önemli değişikliklere neden olur. Bunun sonucunda üreme ile ilgili davranışlar canlanır. İnsanlar daha fazla egzersize, hareket etmeye yönelirler. İştah artışı ile birlikte öğün sayıları ve aldıkları gıdaların çeşitliliği artar. Bu durum kontrolsüz olduğu zaman modern dünyanın en önemli sağlık problemlerinden biri olan kilo artışı ve metabolik hastalıklara eğilim artar. Egzersiz ve beslenme dengesi korunduğunda; bahar mevsimi, tüm vücut bileşenlerinin yeni bir değişime rahatlıkla uyum göstermesini sağlar. Bu dönemde sansasyonal, moda diyet ve detoks reçetelerini uygulamanın bir faydası olmaz.
Baharda uyku saatlerine adapte olmazsanız kortizol ve üreme hormonlarının gün içindeki salınım grafiği de gün ışığı sürelerine uyum gösteremez. Anabolizan denen bu hormonlar, bizi güçlü olmaya, beslenmeye, üreme fonksiyonlarında artışa teşvik eder. Mevsim değişiklikleri yüzünden bu hormonların sabah saatlerindeki doğal artışları gecikir. Bu da yorgunluğa neden olur. Ayrıca kişinin beslenme davranışları değişir, kilo kontrolü zorlaşır. Bu kısır döngüye düşmemek için vücudunuzun kabul edebileceği şiddette egzersiz yapmalısınız. Egzersiz için açık havayı tercih etmeniz daha sağlıklı olur.
Mevsim değişimlerinde yeterli ve kaliteli uyku uyumak önemlidir. Uyunan odanın da yeterince karanlık ve sessiz olmasına özen göstermek gerekir. Mevsim değişimleri sırasında hormon değişimlerinin yanı sıra bağışıklık sistemindeki değişimler de yaşanabilir. Bu da enfeksiyon hastalıklarına yakalanma riskini artırabilir. Bunun için çevredeki enfekte kişilerden ve kapalı ortamlardan uzak durmak uygun olacaktır.
