1980-1988 arası İran-Irak savaşı, 1990-1991 arası Körfez Savaşı, 1990-2003 arasında uygulanan ambargo ve 2003-2011 arası ABD’nin Irak’a müdahalesiyle, son 30 yıllık süreçte sürekli çatışma halinde olan Irak, karmakarışık bir durum içindedir. Söz konusu bu durum Irak’ta su kaynakları yönetimini olumsuz etkilerken, baraj ve kanal gibi su iletim yapılarına da zarar vermiştir.
FAO verilerine göre, Irak’ın yıllık su potansiyeli 94,1 milyar metreküptür. Bu rakam temel alındığında Irak’ta kişi başına düşen yıllık su miktarı 2632 metreküptür. Dünya Bankasına göre bu rakam 2006 yılı raporuna göre 2500 metreküpün üstündedir. BM tarafından hazırlanan “Water in Iraq Factsheet” başlıklı yayınında 2010 yılı için bu değer 2400’dür. 2011 yılında yayımlanmış “Water Resources and war in Iraq”, adlı eserde Irak’ta kişi başına düşen yenilenebilir su miktarı da 3287 metreküp olarak belirtilmiştir. Verilerde ki tutarsızlık kendi başına büyük bir sorun teşkil ederken, söz konusu rakamlar Irak’ın su sıkıntısı çekmeyen bir ülke olduğunu göstermektedir. Fakat Irak’ta suyun kötü yönetimi ve su kalitesine ilişkin sorunlar halkın suya erişiminde sıkıntılar yaratmaktadır.
Savaş öncesinde Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve UNICEF’in 1995 verilerine göre şehirlere yüzde 96 oranında, kırsal kesime de yüzde 48 oranında güvenli su sağlanımına ulaşmıştır. Şehir nüfusunun yüzde 93’ü ve kırsal nüfusun yüzde 31’i, farklı sanitasyon şekillerinde temiz suya ulaşabilmektedir. ABD’nin Mart 2003’de bombalı saldırıları sonucu sonrası barajlar, pompalama istasyonları, kanallar, deniz suyu arıtım tesisleri ve atıksı arıtım tesisleri zarar görmüştür.
BM’ye göre Irak 2015 yılında, suyun evsel kullanım miktarını yüzde 91 olarak hedeflemiştir fakat bu hedefi gerçekleştirmekte zorluk yaşayacağı öngörülmektedir. Irak Sulama Bakanlığı, gelecek yıllarda artacak su yönetimi sorununa çözüm bulmak için 2015-2035 yıllarını kapsayan 20 yıllık Irak’ın Su ve Toprak Kaynakları Stratejisi planı çalışmalarına başlamıştır. Başlangıçta veri toplama ve planı uygulamak için gerekli analitik araçların toplanmasına odaklanan bu plan içerisinde ülke bütününe dağılmış 121 sulama projesinin, 7 büyük barajın ve 18 bentin değerlendirilmesi ve detaylı haritalanması yer almaktadır. Planın ilk beş yılı yoğun bir dönem olarak planlanırken 2035 yılına kadar her 5 yılda bir planın güncellenmesi tasarlanmıştır.
Bu plan kurulan yönetim komitesi ile birlikte bakanlıklardan seçilmiş karar vericiler ve teknik komite ile paydaşların desteği ile yürütülecektir. Bu plan entegre su kaynakları yönetimi yaklaşımı ile 2015, 2020, 2025 ve 2035 yılları için master plan hazırlanacaktır. Entegre yaklaşım içerisinde su yapılarının özelleştirilmesi ve sürdürülebilir kalkınma için farklı sektörlerden anapara yatırımı da söz konusudur.
Irak’ta su kaynaklarının etkin kullanılmasına yönelik bölgede birçok ülke yatırım ve işbirlikleri gerçekleştirmektedir. Bu doğrultuda Irak ve AB, 25 Temmuz 2012 tarihinde Irak’ta su kaynakları yönetimini geliştirmek için bir anlaşma imzalamıştır. Söz konusu anlaşma entegre yeraltı suyu yönetimi, su kalitesi izleme ve su eğitimine odaklanmıştır. Su kalitesi söz konusu olduğunda Irak’ta 2004 yılı verilerine göre, şehir nüfusunun yüzde 73’ü, kırsal nüfusun yüzde 43’ü temiz suya ulaşabilmektedir. Bağdat’ta yaşayan nüfusun yüzde 25’i ise su dağıtım ağına dahil değildir. 2007 yılı verilerine göre atık suyun sadece yüzde 17’si arıtılarak nehirlere deşarj olmaktadır. Bunun sonucunda çocuklarda su kaynaklı hastalıklar çoğalmış, yüzey suları ve akiferlerde kalite sorunu gözlenmeye başlanmıştır. BM’nin hazırladığı “Water in Iraq Factsheet” verilerine göre 2010 yılında yüzde 57’si beş yaş altı çocuk olmak üzere, 884.000 diyare vakası tespit edilmiştir. Su kaynaklı hastalıklar sebebiyle, 1000 çocuktan 41’i beş yaşına gelmeden yaşamını yitirmektedir. Su kalitesinin de büyük bir sorun haline geldiği Irak’ta içme ve tarım amacıyla kullanılan suyun kalitesi Irak Ulusal Standartları ve Dünya Sağlık Örgütü değerlerinin çok altında kalmaktadır. Bu doğrultuda suyun kalitesine de odaklanmış olan program, 4 milyon Iraklının iyileştirilmiş su kalitesi izleme sisteminden yararlanmasını öngörmektedir.
Irak’ta yeraltı sularının yoğun kullanımı da dikkat çeken bir diğer unsurdur. Akiferlerin kontrolü ve yönetiminin minimum düzeyde olması yeraltı suyunun kalite ve miktar açısından durumunu da tehdit etmektedir. Irak- AB işbirliği çerçevesinde, yeraltı sularının sürdürülebilir yönetimi için yeraltı sularının potansiyelinin belirlenmesi ve tahsis edilmesine ilişkin çalışmalar gerçekleştirecektir.
BM, 2011 yılı Dünya Su Gününde Irak’ta suların kullanım aşamasında yüzde 50 oranında kayıp olduğunu belirtmiştir. Mevcut su kaybı, su kaynaklarının kötü yönetimi, halkın suyu bilinçsiz kullanımı ve daha öncede belirtildiği gibi tahrip olmuş su yapılarından (barajlar, kanallar, su şebekeleri, sulama sistemleri vb.) kaynaklanmaktadır. Söz konusu işbirliği çerçevesinde, su eğitimi başlığı altında, kurum çalışanlarının modern su yönetimi teknikleri konusunda eğitim verilmesi planlanmaktadır. Ayrıca, suyun tasarruflu kullanımı sağlamak amacıyla kamu farkındalığı yaratmak için kampanyalar ve eğitim programları düzenlemesi hedeflenmektedir.
Irak’ın güneyinde Basra’da gerek bataklık alanın tahrip olması gerek kurak dönemler nedeniyle su sorunu yaşanmaktadır. Suyun tuzlanmasıyla da yaşanan sorun daha da artmaktadır. Irak- Japon şirketleri ile işbirliği yaparak Büyük Basra Suyu – Grand Basra Water projesini gerçekleştirmeyi planlamaktadır. Tuzlu suyun arıtılmasını hedefleyen projede su iletim ağları, depolama tankları ve boru hattı inşa edilerek, günde 666.000 metreküp suyun Basra halkına ulaştırılması hedeflenmektedir. 2016 yılında işletmeye açılması planlanan bu proje ile Basra nüfusunun yüzde 80’i temiz içme suyuna ulaşabilecektir.
Irak’ta su kaynaklarının gerek yönetimi, gerekse iyileştirilmesini hedefleyen ve büyük yatırımlar ile gerçekleştirilen bu planlar, uygulanabilir ve başarıya ulaşırsa, su kaynaklarının etkin kullanımı açısından Irak için büyük fayda sağlayacağı ve yaşanan su sorununu büyük ölçüde azaltacağı beklenmektedir.
