YAzı: Gümrük ve Ticaret Uzmanı Mehmet ÇARDAK
İhracat rejimi; serbest dolaşımda bulunan eşyanın ihraç amacıyla Türkiye Gümrük Bölgesi dışına çıkışına ilişkin hükümlerin uygulandığı rejimdir.
İhracat ise, ticaret politikası önlemleri ve gerektiği takdirde ihracat vergileri de dâhil olmak üzere çıkış işlemlerine ilişkin hükümlerin uygulanmasıyla gerçekleştirilir.
İHRACAT NASIL GERÇEKLEŞİR?
Türkiye Gümrük Bölgesinden ihraç edilecek eşya, ihracata ilişkin ‘gümrük beyannamesi’ ile yetkili gümrük idaresine beyan edilir. Türkiye Gümrük Bölgesinden çıkacak eşyanın gümrük beyannamesine tabi olmayacağı hal ve şartlar yönetmelikle belirlenir.
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, gerektiğinde ihraç eşyasının cinsine, niteliklerine ve ihracatın özelliğine göre ihracatın daha kolay yapılmasını sağlayacak usul ve esasları belirlemeye yetkilidir. Nitekim Bakanlıkça, gümrük işlemlerini kolaylaştırıcı yönetmelik, tebliğ ve genelgeler yürürlüğe konulmuştur.
İhraç eşyası, buna ilişkin gümrük beyannamesinin tescili sırasında bulunduğu durum ve niteliğini gümrük kontrolünden çıktığı sırada da aynen muhafaza etmesi ve bu haliyle Türkiye Gümrük Bölgesini terk etmesi koşuluyla fiilen ihraç edilmiş sayılır. Bu durumda, ihraç eşyası üzerindeki gümrük kontrolü sona erer.
HAYALİ İHRACAT NEDİR?
Türkiye’de ‘hayali ihracat’ın 1975 yılında ve ilk defa, dönemin Başbakanı Süleyman Demirel’in yeğeni Yahya Demirel tarafından gerçekleştirildiği bilinir. Diğer bir deyişle Yahya Demirel, Gümrük tarihinde ‘hayali ihracat’ın mucidi olarak ünlenmiştir.
Daha sonraki yıllarda ise ‘hayali ihracat’; Anavatan Partisi’nin iktidarda olduğu 1980’li yıllarda doruğa tırmanmış, 1990’lı yıllarda zirvede kalmayı başarmıştır. Dürüst Ecevit’in başbakanlığı döneminde bile hız kesmemiş ve şöhretinden hiçbir şey kaybetmemiştir. Özellikle de AK Parti’nin iktidara geldiği 2002’den itibaren, ekonomik ve siyasi gücü olanların tekeline girmiş ve normalleşmiştir. 2006’dan itibaren, ihracat bedeli dövizlerin Türkiye’ye getirilmesi mecburiyetinin ortadan kaldırılması ile birlikte ‘hayali ihracat’ daha da kolaylaşmış ve maliyeti düşmüştür. Türkiye’de yeni ‘hayali ihracat çeteleri’ türemiş; Halkalı, Ambarlı, Mersin, Esendere, Cilvegözü, Öncüpınar ve Habur gümrükleri delik deşik edilmiştir. Daha iki hafta önce İskenderun Gümrüğü’nde bile 98 bin liralık hayali ihracat girişimi engellenmiştir.
Maalesef, son 40 yıllık Gümrük tarihinde ‘Hayali İhracat Operasyonu’ ya da ‘Hayali İhracat’ haberleri, Türk basınında manşetlerden hiç düşmemektedir. Bizler de ‘hayali ihracat nedir?’, ‘hayali ihracat nasıl yapılır?’, ‘şirketler neden hayali ihracat yapmaya ihtiyaç duyarlar?’ diye merak eder dururuz!
Hayali ihracat aslında yapılması kolay bir işlem değildir; yurt içinde ve yurt dışında anlaşmalı firmaların olması, gümrük çalışanları ve mali müşavirlerin de işin içinde yer alması gerekir. Bu nedenle de, genelde hayali ihracat olayları ‘hayali ihracat çetesi’ şeklinde basına yansır. Aslında ‘Hayali ihracat’; ilgili kanun hükümlerine göre teşvik, sübvansiyon veya parasal iadelerden yararlanmak amacıyla ihracat gerçekleşmediği halde gerçeklemiş gibi göstermektir. Ya da, gerçekleşen ihracata konu malın cins, miktar, evsaf veya fiyatını değişik göstermektir. Diğer bir deyişle, ‘hayali ihracat’ tam anlamıyla organize bir çete işidir.
Uygulamada ‘Hayali ihracat’; bir ürünün gerçekte ihraç edilmemesine rağmen ihraç edilmiş gibi gösterilmesidir. İhracata konu eşyanın cins, miktar ya da kıymeti farklı gösterilmek suretiyle gerçekleştirilir. Hayali ihracatın kâğıt üzerinde gerçek ihracattan farkı yoktur; gümrük beyannameleri vardır, yurt içinde ve yurt dışındaki firmalardan faturalar vardır, para transferleri vardır. Ancak gerçekte ihraç edildiği iddia edilen ürün ihraç edilmemektedir; yerine değersiz ürünler koliler içerisinde gönderilmekte ya da hiç gönderilmemektedir veya ihraca konu eşyanın değeri olduğundan çok yüksek gösterilmektedir.
HAYALİ İHRACAT NEDEN YAPILIR?
Peki, şirketler neden hayali ihracat yapar? Sebebi basittir. Devlet, ihracat yapılan ürünler için Türkiye’deki firmalara KDV iadesi yapar. Yani, yurtiçinden 100 TL’ye alınan bir mal yurtdışına ihraç edilirse, devlet bunun 18 TL’sini ihracatçıya iade eder. Çünkü o ürün yurtiçinde satın alınırken devlete 18 TL KDV ödenmiştir. Devlet de, ihracatı teşvik amacıyla ödenen KDV’yi ihracatçıya iade eder.
Elbette ki hayalcilerin tek amacı devletten KDV iadesi almak değildir. Özellikle de ‘Dâhilde İşleme Rejimi’ kapsamında; yurtdışından geçici olarak, vergileri teminata bağlanmak ve ihracat taahhüdü karşılığında getirilen yabancı menşeli eşyanın işlenmiş ürün olarak çıkışını belgelemek amacıyla da hayali ihracat yöntemine başvurulmaktadır. Böylelikle hem ihracat taahhüdü yerine getirilmekte, ithalat sırasında gümrüğe verilen teminat çözülmekte, hem de girdi mallar için ödenen KDV devletten geri alınmaktadır. Dolayısıyla da hayali ihracatın kârı sadece devletten alınan KDV iadesi değildir.
Sonuç olarak; hayalci, hiçbir şey üretmediği ve yurtdışına mal satmadığı halde hayali ihracat yoluyla devletten boş yere nakit para almış olur. Böylelikle, yurtiçinde üretim yapılmadığı ve ihraç edilen ürün olmadığı için; hayalcilerin yeri üretime de, sanayiye de, istihdama da katkıları olmaz. Üstelik ilgili kanunlar gereğince teşvik, sübvansiyon ve parasal iadelerden de yararlanmak suretiyle, kendilerine haksız çıkar da sağlamış olurlar. Bu nedenle de ‘hayali ihracat’ ülke ekonomisine ciddi zarar vermektedir. 5607 Sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Yasası’nda ‘hayali ihracat’ suç olarak sayılmış olsa da, hayalciler için öngörülen bir yıldan beş yıla kadar hapis ve on bin güne kadar adlî para cezası, maalesef kaçakçılığı önlemede yetersiz kalmaktadır.
Bu sebeple de, Türkiye’nin 157 milyar 622 milyon dolara ulaşan 2014 yılı ihracat tutarı, normal ihracat ve hayali ihracat bedellerinden oluşmaktadır. Ancak, Türkiye’nin genel ihracat tutarı içerisindeki hayali ihracatın payı tam olarak bilinmemektedir!
