Tarih boyunca, su kaynaklarının yerleşme ve tarım alanlarına göre alçakta kaldığı yerlerde kaynaktan su çıkarmaya yarayan, Türkçe’de kapsayıcı olarak “su dolabı” tabir edilen “ahşap bir çark ile su çekme sistemi”, bazı özelliklerine göre na’ura (Batı literatüründe noria ve water-wheel), sâqiya (bostan/beygir dolabı) veya ayakçarkı (tread wheel) olarak bilinmektedir. Dûlâb teknik özellikleri ifade eden, çarka ilişkin mekanik ve biçimsel bir nitelendirmedir.
Her türlü çark mekanizması için kullanılabilmektedir. Sâqiya Arapça’da “sulamak” fiilinden türeyen “sulayıcı alet” anlamını vermekte ve işleve işaret etmektedir. Durgun su kaynakları üzerine kurulan, hayvan gücüyle döndürülen, birbirine bağlı yatay ve dikey dişli çarklardan ve aşağı sarkıtılan bir kap zincirinden oluşan ahşap bir mekanizmadır.
Su dolaplarının akarsu üzerine kurulan ve akıntının itme gücüyle hareket eden dikey çarklı türü olan na’ura ise çeşitli elemanlardan oluşan anıtsal bir yapı türüdür. Antik dönemden beri var olan nauralar, Ortaçağ’da yaygın olarak kullanılmış, geliştirilmiş, yüksek estetik – peyzaj nitelik taşıyan ve 20 m’yi aşkın yüksekliklere varan anıtsal kompozisyonlar halinde inşa edilmiştir.
Özellikle, konumuzun coğrafi izleğini oluşturan, Lübnan-Suriye-Türkiye güzergâhını takiben Hatay İli’nden Akdeniz’e dökülen ve tarih boyunca naura ile özdeşleşmiş olan Asi Nehri üzerinde, Hama ve Antakya tipleri olmak üzere iki tipi görülen naura yapıları başka bölgelerdeki benzerlerine göre, yapısal nitelikleri, plan şemaları ve çarkın geometrik tasarım özellikleriyle farklı, daha anıtsal (ve toplamda 100′ü aşan) örnekleriyle belirgindir…
HatayKeşif Yazı: Ender Özbay
